Íslenskir ráðamenn geta ekki sætt sig við þær breytingar sem aðildarríki Evrópusambandsins ætla að gera á viðskiptakerfi með losunarheimildir. Reglurnar ganga í gildi um næstu áramót og munu að óbreyttu leggja hærri álögur á Íslandsflug en flugferðir milli annarra Evrópuríkja. Um leið er hætta á að staða Icelandair og Play versni í samkeppni um farþega á leið yfir Norður-Atlantshafið.
„Þetta er það stórt mál að við getum ekki unað við stöðuna eins og hún er,“ svaraði Lilja Dögg Alfreðsdóttir, viðskipta- og menningarmálaráðherra, þegar hún var spurð hvort málið væri þess virði að leggja EES-samninginn í hættu.
„Það virðist vera mikill skilningur á því að við viljum taka þátt í þessari vegferð – en að það sé búin til lausn sem tekur mið af ríki sem getur ekki nýtt járnbrautir. Eina leiðin til að fara fram og til baka frá Íslandi er með flugi. Ég er nokkuð vongóð um að það sé að skapast ríkari skilningur fyrir þessari sérstöðu okkar,“ útskýrði ráðherrann.
Íbúar Möltu hafa heldur ekki val um lestarferðir til og frá eyjunni sinni en stjórnvöld þar hafa gefið samþykki sitt fyrir breytingunni. Starfsemi flugvallarins á Möltu snýst heldur ekkert um millilendingar því farþegarnir þar eru annað hvort að koma til eyjunnar eða fara þaðan.
Tengifarþegar eru hins vegar vegamikill hluti af umsvifum Icelandair og Play og þar með Keflavíkurflugvallar. Án þeirra gætu félögin ekki haldið út áætlunarferðum til eins margra áfangastaða og brottfarirnar yrðu ekki eins tíðar. Valkostir ferðamanna á leið til Íslands yrðu því færri.
Stöðu Leifsstöðvar sem tengistöðvar er því ógnað með hertum Evrópureglum um losun gróðurhúsalofttegunda frá flugi. Metárið 2018 fóru nærri 10 milljónir farþega um Keflavíkurflugvöll og þar af voru tengifarþegarnir um fjórar milljónir.
Þetta var síðasta heila árið sem Wow Air var í loftinu því í mars 2019 fór félagið í þrot.
Í kjölfarið fækkaði farþegunum í Leifsstöð umtalsvert og voru þeir samtals 7,2 milljónir árið 2019 eða jafn margir og fóru um flugstöðina á Möltu. Erlendu ferðamennirnir á Miðjarðarhafseyjunni þetta ár voru samt miklu fleiri eða 2,8 milljónir. Hér taldi ferðamannahópurinn um 2 milljónir þetta ár.
Þrír af hverjum tíu farþegum í Leifsstöð árið 2019 millilentu nefnilega aðeins á leið sinni frá Norður-Ameríku til Evrópu á meðan farþegarnir á Möltu eru bara á leiðinni frá A til B.
Staðan í fyrra var álíka. Þá fóru 5,9 milljónir um flugvöllinn á Möltu og þar af 2,3 milljónir ferðamanna. Á Keflavíkurflugvelli voru farþegarnir 6,1 milljón og ferðamennirnir 1,7 milljónir.
Þess ber þó að geta að um 3 af hverjum 100 ferðamönnum sem taldir eru á Möltu komu þangað sjóleiðina. Það breytir þó ekki þeirri staðreynd að umferðin um flugvöllinn á Möltu skilar mun fleiri ferðamönnum en raunin er hér á landi. Á Möltu búa líka fleiri eða rúmlega hálf milljón manns.
Vægi tengifarþega hefur lækkað
Á sama tíma og íslenskir ráðherrar reyna að sannfæra forsvarsfólk Evrópusambandsins um að aðlaga hinar hertu reglur að íslenskum flugrekstri þá hefur tengifarþegum í þotum Icelandair fækkað mjög eins og Túristi fór yfir í síðustu viku. Hlutfallið á fyrsta ársfjórðungi var aðeins 29 prósent en fór yfir 40 prósent á árunum fyrir heimsfaraldur.
Skýringin á þessu liggur meðal annars í mikill ásókn Bandaríkjamanna í ferðir til Íslands og einnig er vægi íslenskra farþega hjá Icelandair mun hærra en það var fyrir heimsfaraldur.
Það ætti að koma í ljós nú í vor eða byrjun sumars hvort aðildarríki ESB fallist á kröfur íslenskra stjórnvalda um aðlögun losunarkerfisins að íslenskum flugrekstri og legu landsins – þar á meðal Maltverjar, litla eyþjóðin sem fallist hefur á meginstefnuna.
Ef engin undanþága fæst, þá segjast íslensk stjórnvöld vera með Plan B.
