Portúgalar eru mjög háðir ferðaþjónustu en fá nú að kenna á neikvæðum hliðum mikillar sóknar erlendra ferðamanna eftir íbúðarhúsnæði. Íbúarnir sjálfir verða í vaxandi mæli undir í samkeppni um íbúðir á viðráðanlegu verði – hvort sem er til að kaupa eða leigja. Verðið hefur rokið upp. Efnaminna fólk situr eftir með sárt ennið.
Þetta er kunnugleg saga – gömul og ný.
Stjórnvöld í Portúgal hafa nú kynnt ýmsar ráðstafanir sem ætlað er að bæta úr húsnæðisástandinu. Ekki síst er ætlunin að hemja þau áhrif sem erlendir auðmenn hafa á portúgalska húsnæðismarkaðnum. Ákveðið hefur verið að hætta útgáfu leyfa fyrir nýjum Airbnb-íbúðum og svonefndra gullinna vegabréfsáritana (golden visas) sem veitt hafa sterkefnuðu fólki búsetuheimild í landinu gegn fjárfestingu eða peningaframlagi.
Þessi gullbryddaða fjárfestingaáætlun – miðuð að ríku fólki, sem fær búseturétt að launum fyrir fjárfestingu í landinu, hefur verið mjög umdeild. Árið 2021 voru samþykktar um 10 þúsund beiðnir um gullnar áritanir í Portúgal. Á síðasta áratug hefur hún skilað Portúgölum um níu milljörðum evra í tekjur. Samfélagslegur kostnaður á móti hefur hinsvegar verið mikill. Hinir gullslegnu útlendingar hafa nefnilega ekki fjárfest ýkja mikið í nýjum atvinnutækifærum í Portúgal heldur fyrst og fremst í húsnæði sem svo stendur autt langtímum saman á meðan margt heimafólk er á hrakhólum.
António Costa, forsætisráðherra Portúgals, hefur greint frá því að ríkið muni taka yfir húsnæði í eigu stóreigenda og framleigja á markaði til fimm ára. Um 900 milljónum evra verður varið í þessu skyni. Þá verður gripið til ýmissa aðgerða sem stuðla eiga að auknu framboði á húsnæði til íbúðar, einfalda á leyfisveitingar til húsbygginga, byggja á íbúðir til leigu, vinna gegn húsnæðisbraski og aðstoða fjölskyldur í fjárhagsvanda.
Áætlað er að Airbnb-íbúðir séu um 60 prósent alls íbúðarhúsnæðis í Santa Maria Maior-hverfinu í miðborg Lissabon. „Aðdráttarafl borga okkar má ekki breyta þeim í einskonar Disneyland. Engin borg varðveitir einkenni sín ef hún hrekur burt íbúana,” segir António Costa.
Ástæður húsnæðiskreppunnar í Portúgal eru margþættar og flóknar. Stærsta vandamálið er lág laun í landinu og lítil verðmætasköpun á mælikvarða Vestur-Evrópu. Húsnæðisskortur er viðvarandi og hefur sú viðleitni til að draga að fjársterka útlendinga og treysta á eflingu ferðaþjónustunnar dýpkað vandann enn frekar. Ofan á þetta hefur síðan bæst mikil verðbólga sem mælist nú 8,3 prósent.
Segja má að Portúgal sé fórnarlamb eigin velgengni í ferðaheiminum. Þetta land sem er svo ríkt af menningu og náttúrufegurð, mildu veðri árið um kring og hagstæðu verðlagi, er eftirsóknarvert í augum margra útlendinga sem auðveldlega geta skákað efnaminni heimamönnum í sókn eftir húsnæði og öðrum gæðum landsins. Það sama hefur gerst víða við Miðjarðarhafið.
Leigubraskarar brugðust við þessari vaxandi og þungu sókn fjársterkra útlendinga inn á portúgalska húsnæðismarkaðinn með því að segja upp föstum leigusamningum við íbúa – en breyttu svo íbúðunum þannig að þær hæfðu til skammtímaleigu hjá Airbnb eða öðrum sambærilegum fyrirtækjum.
Portúgalska ríkisstjórnin ætlar nú að bregðast við þessu.
