Við setjumst niður á kaffihúsi í miðborginni í sumarblíðunni til að ræða stöðu ferðaþjónustunnar. Skarphéðinn Berg Steinarsson hefur gegnt embætti ferðamálastjóra síðustu fjögur og hálft árið. Þetta hefur verið sérstakt tímabil, með gríðarlegum uppgangi árin 2017 til 19 en svo kom kórónafaraldurinn. Skipunartími Skarphéðins rennur út um áramót en hann segir ekkert liggja fyrir um framhaldið.
Sumarið verður gott en blikur eru á lofti
Við byrjum á að ræða hið augljósa: Ferðasumarið 2022 verður gott, eiginlega frábært ef miðað er við hrakspár margra. „Nú stefnir í að við fáum um 92 prósent af þeim ferðamannafjölda sem hingað kom fyrir heimsfaraldurinn,” segir Skarphéðinn og sýpur á svörtu kaffinu. „Þetta er hærra hlutfall en margar aðrar þjóðir eru að ná.” Sérfræðinga bíður það verkefni að greina ástæður þessarar velgengni. Ferðamálastjóri nefnir sem fyrstu skýringar góðar flugsamgöngur við Ísland og þá gæfu að ferðafólkið streymi hingað úr ólíkum áttum. Enn vanti þó ferðafólkið frá Asíu, sem mikið munar um.
„Ísland er dýrt og hugsanlega eru margir að njóta þess nú að hafa litlu eytt á meðan Covid-19 geisaði, hafa lagt fyrir í tvö ár og láta nú verða af því að kaupa Íslandsferð.”
Þetta hljómar trúlega.
En hvað gerist þegar þessi fyrsta bylgja ferðaþyrstra hefur gengið yfir? Skarphéðinn segir að í sumarlok blasi óvissa við. Enginn viti hvaða snúninga kórónaveiran taki, hversu lengi stríðið í Úkraínu vari og hvaða áhrif hráefnaskortur hafi, t.d á varahluti í flugvélar. Svo er það verðlagsþróunin – verðbólgan, sem leikur ferðaþjónustuna illa. Það er ekki einfalt að velta kostnaðaraukanum, verðhækkunum á aðföngum og lánsfé út í verðlagið, hækka verð á söluvörunni: ferðunum, gistingunni. Ferðamaðurinn ber saman verð og kaupir með löngum fyrirvara.
Meiri samþjöppun nauðsynleg
„Afkoman í greininni er óviðunandi. Ferðaþjónustufyrirtækin voru varkár og verðlögðu þjónustuna lágt í aðdraganda sumarvertíðar. Verðið hefur ekki fylgt hækkun á kostnaði vegna launa, aðfanga og fjármagns. Þetta kemur illa við atvinnugreinina sem er skuldsett fyrir. Framleiðslutækin sem hún styðst við hafa elst og oft verið afskráð. Lánin eru því í mörgum tilvikum orðin hærri en veðin,” segir Skarphéðinn Berg Steinarsson og segir augljóst að breytingar þurfi að verða.
„Um leið og mikilvægt er að halda í styrk fjölbreytileikans er nauðsynlegt að sjá meiri samþjöppun í greininni,” segir ferðamálastjóri. „Við þurfum stærri fyrirtæki til að tryggja faglega nálgun og þekkingu í markaðsmálum, menntun og þjálfun starfsfólks – almennt kunnáttu í mannauðsmálum. Fjárhagsstaðan er ömurleg á heildina litið. Greinin þarf meira eigið fé, beinharða peninga í uppbyggingu og rekstur. En um leið verðum við að halda í kraftinn sem fylgir hinum smáu og ólíku í greininni.”
Skarphéðinn segir brýnt að fá meiri innlenda og erlenda fjárfestingu í greinina. Verkefnin séu mörg og möguleikarnir miklir.
Höfum ekki hugað nóg að umhverfismálum
Spjallið á kaffihúsinu þennan góða júnídag berst að því sem þó framar öðru mun ráða framtíð okkar allra – umhverfismálunum.
„Við erum að dragast aftur úr,” segir ferðamálastjóri og blaðamanni bregður eiginlega við hversu afdráttarlaus hann er.
„Við höfum ekki hugað nógu vel að umhverfismálunum. Þetta á eiginlega við um allt: flugið, bílaaksturinn um hringveginn og almennt notkun jarðefnaeldsneytis, val á matvælum og nýtingu þeirra, fráveitumálin. Við höfum ekki haft þessi mál í fókus þó vissulega séu sífellt fleiri að setja þau á dagskrá hjá sér.“
Skarphéðinn nefnir sérstaklega komu skemmtiferðaskipa hingað til lands en þeim hefur fylgt mikil losun. Hann segir að við ættum að gera meiri kröfur til skemmtiferðaskipanna – að hingað sigli aðeins skip sem uppfylli kröfur varðandi kolefnisspor.
„Við náum ekki markmiðum okkar í umhverfismálum með því að bíða eftir innleiðingu annarra. Árangur okkar á þessu sviði er mikilvægur varðandi sölu á ferðum hingað í framtíðinni.”
Erum ekki það sem við segjumst vera
Ég spyr loks um áhrif hvalveiða Íslendinga og hvað ferðamálastjóri hefur að segja um þær. Hann dregur upp snjallsímann og sýnir mér langa röð tölvubréfa frá fólki í útlöndum sem mótmælir hvalveiðunum, hefur áhyggjum af þeim, og jafnvel hótar að koma aldrei til landsins á meðan þær eru stundaðar.
„Stóru málin varða umhverfi og loftslag, hvernig við bregðust við þeim vanda sem að steðjar með sjálfbærni að leiðarljósi. Það þýðir að nýting okkar á náttúrunni þarf að vera sjálfbær. Hvalveiðar ganga gegn þessu. Ferðaþjónustan er auðlindadrifin atvinnugrein. Við erum að selja aðgang að náttúrunni. Fólk um allan heim sem lætur sig varða um náttúruna lítur svo á að fjölbreytileiki hennar sé mikilvægur – og hvalurinn gegni þar stóru hlutverki. Af þessum sökum getur við ekki haldið á lofti hugmyndinni um ósnortna náttúru Íslands en á sama tíma látið eitthvert leyfi til að veiða hvali standa óhaggað,” segir Skarphéðinn og niðurstaða hans er sláandi:
„Við erum ekki það sem við segjumst vera.”
Skarphéðinn segir að veiðar Hvals hf. á stórhvölum séu staðfesting á þessu. Hvalveiðar hafi engin jákvæð áhrif á afkomu þjóðarinnar, nema síður sé, og þær gangi þvert gegn mörgu sem við erum að gera: endurheimta votlendi, auka skógrækt, binda koldíoxíð úr andrúmsloftinu.
Hvað segir þá fólk í ferðaþjónustunni um þá þrákelkni eiganda Hvals hf. um að halda áfram hvalveiðum?
„Fólk hristir hausinn, nennir ekki að diskútera þetta frekar. Vonast bara til að þetta gangi yfir.”
Við ferðamálastjóri göngum út í góða veðrið í miðborginni og kveðjumst. Hvarvetna eru túristarnir að njóta dagsins, upplifa eitthvað nýtt og áhugavert. Fæstir þessara góðu gesta velta því líklega fyrir sér hversu miklu lífi einmitt þeir hafa hleypt í miðborgina, gert hana meira lifandi og skemmtilega að búa í.
