Rekstur Icelandair og Play byggir að miklu leyti á farþegum sem millilenda á Keflavíkurflugvelli á leið sinni milli Norður-Ameríku og meginlands Evrópu. Til marks um mikilvægi þessa hóps þá var annar hver farþegi Icelandair svokallaður skiptifarþegi á árunum sem félagið skilaði hagnaði á síðasta áratug. Í hinum sætunum sátu ferðamenn á leið til Íslands og Íslendingar í utanlandsferðum en þessir tveir hópar hefðu haft úr færri áfangastöðum að velja og stopulli ferðum ef ekki væri fyrir skiptifarþegana.
Lega landsins er því grunnurinn að viðskiptamódeli flugfélaganna tveggja og tilgangurinn með tugmilljarða framkvæmdum við stækkun Leifsstöðvar er að miklu leyti sá að gera hana að betri skiptistöð fyrir ferðalög milli heimsálfa.
Þyngri byrðar fyrir íslenskt flug
Nýsamþykktar reglur Evrópusambandsins um að leggja auknar álögur á flugsamgöngur, til að draga úr losun gróðurhúsalofttengunda, gætu hins vegar haft mjög neikvæð áhrif á bæði starfsemi íslensku flugfélaganna og Keflavíkurflugvallar. Reglurnar kveða nefnilega á um að hætt verði að úthluta flugfélögum fríum losunarheimildum og eins verða gerðar auknar kröfur um notkun á sjálfbæru eldsneyti en verð á því er miklu hærra en á hefðbundu eldsneyti.
Það er því viðbúið að kostnaðurinn við að fljúga innan evrópskrar lofthelgi hækki og að mati Boga Nils Bogasonar, forstjóra Icelandair, leggja þessar nýju reglur þyngri byrðar á íslenska flugrekendur en aðra innan Evrópska efnahagssvæðisins.
Breytingarnar myndu líka gera íslensku flugfélögunum það erfiðara að keppa við þau evrópsku og bandarísku um farþega á leið yfir Norður-Atlantshafið því hin flugfélögin þyrftu ekki að fylgja nýju evrópsku reglunum í beinu flugi milli heimsálfa. Það þyrftu íslensku flugfélögin hins vegr að gera því þau millilenda hér á leiðinni yfir hafið.
Bréf forsætisráðherra breyttu ekki afstöðu ESB
Til marks um alvarleika málsins að mati íslenskra stjórnvalda þá sendi Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra bréf til evrópskra ráðamanna í fyrra þar sem hún lýsti „þungum áhyggjum“ af áhrifum þessara tillagna á eyríki sem reiða sig algerlega flugsamgöngur. Einnig kom forsætisráðherra því á framfæri að fyrrnefndar tillögur muni hafa neikvæðari áhrif á verð á Íslandsflugi en annað Evrópuflug. Engu að síður voru reglurnar samþykktar af aðildarríkjum ESB.
Frá þessu greindi Túristi í síðasta mánuði og í kjölfarið tóku Fréttablaðið og Morgunblaðið málið upp. Í frétt þess síðarnefnda í fyrradag var vísað í umfjöllun norska Dagblaðsins en þar var fullyrt að Íslendingar íhugi að beita neitunarvaldi sínu innan EFTA til að knýja á um breytingar á reglunum áður en þær öðlast gildi á EES-svæðinu.
Hafa trú á að tillit verði tekið til Íslands
Ef það gengur eftir þá yrði það í fyrsta sinn sem EFTA-ríkin hafna upptöku ESB-löggjafar sem fellur undir gildissvið í EES-samningsins samkvæmt svörum utanríkisráðuneytisins við fyrirspurn Túrista. Það hafa þó oft verið gerð skilyrði fyrir upptöku löggjafar sem þá leiðir til samningaviðræðna við ESB.
„Þegar aðilar eru ásáttir um með hverjum hætti viðkomandi löggjöf skal gilda í EFTA-ríkjunum er svo tekin ákvörðun um að taka gerðina upp í samninginn á vettvangi sameiginlegu EES-nefndarinnar, en samþykki Íslands er skilyrði fyrir slíkri ákvörðun,“ segir jafnframt í svari utanríkisráðuneytisins.
Þar kemur einnig fram að íslensk stjórnvöld hafa fulla trú á því að málið verði leyst farsællega áður en til þess kæmi að beita þyrfti neiturnarvaldinu.
Skoða leiðir að aðlögun að nýjum veruleika
Þrátt fyrir þessa tiltrú stjórnvalda þá hefur Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir utanríkisráðherra skipað starfhóp sem mun skoða leiðir og aðlaganir við upptöku reglnanna svo þær hafi sem minnst áhrif á samkeppnisskilyrði á íslenskt flug. Jafnframt á starfshópurinn að greina þá kosti sem eru í stöðunni ef ekki verður tekið tillit til íslenskra hagsmuna með „ásættanlegum hætti.“
Sem fyrr segir er tilgangur hinna nýju ESB reglna sá að draga úr flugi og beina fólki frekar í aðra ferðamáta, til dæmis lestar og almenningssamgöngur. Þessir valkostir eiga ekki við varðandi samgöngur til og frá Íslandi og á þeim grundvelli er leitað eftir aðlögun en „Ísland skorast ekki undan því að taka þátt í og styðja við heildarmarkmið þessarar nýju löggjafar,“ segir í svari ráðuneytisins.
Því er bætt við að það sé skýr afstaða íslenskra stjórnvalda að fyrrnefndar breytingar verði ekki teknar upp í EES-samninginn án þess að tekið sé tillit til íslenskra aðstæðna.
