Botninn datt úr rekstri flugfélaga þegar Covid-19 breiddist út um heiminn í ársbyrjun 2020. Í framhaldinu fengu þau flest einhverskonar ríkisstuðning enda fóru fá flugfélög á hausinn í heimsfaraldriunum þrátt fyrir gríðarlegt tekjutap.
Í sumum tilvikum keypti hið opinbera hlutabréf í flugfélögunum og sú leið var til að mynda farin í Þýskalandi. Þar eignaðist þýska ríkið fimmtung í Lufthansa samsteypunni sem seldur hefur verið í pörtum síðustu misseri. Í vikunni losuðu Þjóðverjar sig við síðustu bréfin í flugfélaginu og samkvæmt frétt Financial Times hagnaðist þýska ríkið um 760 milljónir evra eða um 106 milljarða króna á viðskiptunum með bréfin í Lufthansa.
Hér heima var opinber stuðningur við Icelandair meðal annars fólgin í almennum aðgerðum sem þó voru að hluta til sniðnar að þörfum flugfélagsins. Einnig samþykkti Alþingi, í september 2020, að ríkið myndi ábyrgjast 90 prósent af 16,4 milljarða kr. láni sem Íslandsbanki og Landsbanki voru tilbúnir til að veita. Ábyrgð ríkisins hefði þá numið um 15 milljörðum kr.
Ekkert varð af þessari lántöku sem skrifast líklega að miklu leyti á aðkomu bandaríska lánasjóðsins Bain Capital Credit í júní 2021. Sjóðurinn keypti þá nærri 17 prósent hlut í Icelandair en um var að ræða nýtt hlutafé. Þar með lækkaði eignarhlutur annarra fjárfesta, meðal annars þeirra sem tóku þátt í hlutafjárútboði flugfélagsins níu mánuðum áður. Bain Capital Credit greiddi 8,1 milljarð króna fyrir nýju bréfin og varð langstærsti hluthafinn.
Lánasjóðurinn er þó ekki skráður fyrir fjárfestingunni í eigin nafni heldur írskt félag sem heitir Blue Issuer DAC en það var stofnað 26. apríl 2021, tveimur mánuðum fyrir kaupin í Icelandair.
Í kauphallartilkynningum Icelandair, þar sem vísað er til langstærsta hluthafans, er því ekki talað um Bain Capital Credit heldur Blue Issuer DAC. Á hluthafalista flugfélagsins trónir þetta írska félag á toppnum en í næstu sætum eru íslenskir lífeyrissjóðir og bankar.
Stærsti hluthafinn í Icelandair, sem skilgreint hefur verið sem þjóðhagslega mikilvægt fyrirtæki, er því írskt félag með enga eiginlega starfsemi. Spurður út í þetta fyrirkomulag þá segir Gylfi Magnússon, formaður bankaráðs Seðlabankans og prófessor við Háskóla Íslands, að tilgangurinn sé að lágmarka skattgreiðslur.
„Það kemur ekki á óvart að þessi eignarhlutur sé geymdur í skúffu í skattaparadís. Það er auðvitað gert til að greiða sem minnst í sameiginlega sjóði. Það er væntanlega fyllilega löglegt en sýnir bara mikilvægi þess að loka almennt fyrir þær glufur sem skattaskúffur búa til á skattkerfum. Það er hins vegar almennt viðfangsefni en ekki sérstakt vegna Icelandair,“ segir Gylfi í svari til Túrista.
Talsmaður Bain Capital Credit sagði í svari við Túrista í fyrra að það væri ekki óalgengt að sjóðurinn fjárfesti í gegnum einingar utan Bandaríkjanna líkt og gert var í tilviki Icelandair.
Túristi hefur á ný reynt að fá útskýringar frá bandaríska lánasjóðnum á þessu írska eignarhaldi en nú fást engin svör. Til að mynda við spurningunni afhverju ekki var fjárfest í Icelandair í gegnum íslenskt félag.
Ef hlutabréf Bain Capital Credit væru skráð hér á landi þá fengi íslenska ríkið umtalsverða skattgreiðslu ef bréfin yrðu seld í dag. Markaðsvirði þeirra er 13,8 milljarðar króna en samtals hefur bandaríski lánasjóðurinn fjárfest 10,4 milljörðum kr. í Icelandair. Fyrst voru það 8,1 milljarðar kr. sumarið 2021 en í júlí sl. bættust við 2,3 milljarðar þegar Bain Capital Credit nýtti rétt sinn á kaupum á viðbótar hlutafé.
