„Ég er ekki í nokkrum vafa um það að búsetuskilyrði á Íslandi eru skemmtilegri. Það er miklu meiri þjónusta á Íslandi eftir að ferðaþjónusta fór að vaxa. Aðgengi að náttúrunni hefur batnað. Verið er að þróa ferðamannastaði. Við þurfum að tryggja að aðgengi sé gott en að það sé ákveðin temprun. Við viljum ekki of mikinn ferðamannafjölda – dreifa álaginu um allt land. Við erum með fjölbreyttara og alþjóðlegra samfélag vegna ferðaþjónustunnar,” sagði Lilja D. Alfreðsdóttir, ferðamálaráðherra í ávarpi sínu við upphaf ráðstefnunnar Þjóðhagslegt mikilvægi ferðaþjónustunnar sem haldin var í Hörpu í gær, 22. mars. Að ráðstefnunni stóðu menningar- og viðskiptaráðuneytið, Ferðamálastofa og Samtök ferðaþjónustunnar.
Ferðamálaráðherra sagði mikilvægt að halda slíka ráðstefnu áður en vinnuhópar tækju til við að móta ferðamálastefnu til ársins 2030. Hún rakti efnahagslegt mikilvægi ferðaþjónustunnar – ekki síst hlut hennar í því að rétta við þjóðarhaginn eftir bankahrunið.
Óhætt er að segja að Ásgeir Jónsson, Seðlabankastjóri, hafi verið maður dagsins. Hann kom til ráðstefnunnar eftir að hafa tilkynnt um enn eina hækkun stýrivaxta og spaugaði um það á saklausum nótum að kannski hefði hann átt að sleppa því að mæta. Jafnframt sagðist hann vera orðinn mjög leiður á brandaranum um „tærnar á Tene.“ Brandarinn væri mjög þreyttur.
Seðlabankastjóri sagði það eitt best varðveitta leyndarmál Íslands hversu vel okkur hafi gengið á síðustu 10-15 árum, kaupmáttur hefði vaxið mjög mikið: „Það er mjög mikilvægt að hafa þetta í huga þegar við hlustum á umræður í fjölmiðlum um að allir séu á leið í þrot hér eða svelta á götunum – eða eitthvað álíka. Það hefur náðst gríðarlegur árangur í uppbyggingu lífskjara á Íslandi.” Nokkurra mánaða bakslag í efnahagsmálum breytti ekki heildarmyndinni. „Núna snýst málið um það að við kunnum okkur hóf,” sagði Seðlabankastjóri – en hann vonast samt til að útlendu túristarnir skili sínu og hjálpi Íslendingum við að brúa viðskiptahallann.
„Það er mikilvægt að hafa það í huga hvernig Ísland var áður en ferðaþjónustan kom,” sagði Seðlabankastjóri og lýsti því hvernig miðborg Reykjavíkur hefði lifnað við. „Það er stundum litið framhjá því að ferðaþjónustan virkar dálítið eins og fólksfjölgun,” sagði hann og benti á að mannfæðin á Íslandi hefði þau áhrif að það ekki næðist fram stærðarhagkvæmni. Með ferðaþjónustunni hefði fjölgað fólkinu sem þarf að þjóna.
„Stærri markaður hefur skapað meira hagræði. Það er engin tilviljun hversu mörg sterk framleiðslufyrirtæki hafa vaxið upp samhliða vexti ferðaþjónustunnar.” Sama væri að segja um uppbyggingu innviða úti á landsbyggðinni. Ferðaþjónustan fæli í sér góða byggðastefnu. Þjónustugeirinn úti á landi hefði verið endurreistur eftir að hafa hrunið upp úr 1980 vegna hagræðingar í sjávarútvegi og landbúnaði.
Seðlabankastjóri ræddi líka neikvæð áhrif ferðaþjónustunnar, ekki síst ruðningsáhrif á aðrar atvinnugreinar, sem hafa verið töluvert til umræðu. Ferðaþjónustan stuðlaði að hækkun á gengi krónunnar vegna innstreymis gjaldeyris með ferðamönnum. Vöxturinn í ferðaþjónustunni geti valdið spennu á vinnumarkaði, leitt að einhverju leyti til skorts á húsnæði, aukið álag á veika innviði – og líka á náttúruna. Ásgeir telur það slæma hugmynd að gera hálendisvegi færa smábílum. Þeim myndi fylgja of mikið álag. Betra sé að hafa þetta eins og núna, því þá fari þeir einir upp á hálendið sem hafi á því raunverulegan áhuga.
Ásgeir sagði mikilvægt að við værum ekki um of háð ferðaþjónustunni, eins og ljós kom á Covid-tímanum. „Við verðum að fá fleiri stoðir. Þetta segi ég ekki af því að ég sé á móti ferðaþjónustu – heldur þvert á móti: Við getum ekki látið lífskjörin koma til okkar sjálfkrafa með gestum.” Mikilvægt væri að ferðaþjónustan dafnaði aftur – en að hún gerði sér grein fyrir að það væru takmörk fyrir vextinum og að fá ekki þjóðin upp á móti greininni.
Óttinn við ofvöxt í ferðaþjónustunni er mörgum ofarlega í huga og það kom vel fram á ráðstefnunni í Hörpu. Meðal þeirra sem hafa mesta reynslu við uppbyggingu og rekstur ferðaþjónustu er Grímur Sæmundsen, stofnandi og forstjóri Bláa lónsins. Hann segir að helsta áskorunin sem ferðaþjónustan standi frammi fyrir sé hættan á hömlulausum vexti, eins og við höfum að hluta upplifað fyrir Covid-19, og segist skilja áhyggjur forystumanna stjórnvalda og sveitarfélaga um að við værum að fara í sama farið. En Grímur fullyrti að þeir sem störfuðu í greininni vildu ekki sjá þá þróun að nýju:
„Við viljum geta vaxið en gera það með skipulegum hætti. Við erum búin að læra á eigin skinni hvað hömlulaus vöxtur þýðir – þau vandræðum sem skapast gagnvart samfélagi og efnahag landsins. En við skulum líka muna að íslensk ferðaþjónusta er á allt öðrum stað en fyrir 10 árum þegar fyrri vaxtarbylgja hófst. Við erum miklu betur í stakk búin, höfum lært mikið, erum á allt öðrum stað til að takast á við þau tækifæri og áskoranir sem eru framundan í greininni.”
Slípum demantinn og hönnum okkar framtíð nefndi Grímur erindi sitt. Hann lýsti því hvernig tækifærið var gripið með stofnun Bláa lónsins, hvernig affallsvatni frá orkuveri var breytt í „slípaðan demant.” Skapað var eitt verðmætasta og þekktasta vörumerki Íslands.
„Við hugsuðum stórt – til langs tíma, höfðum hugrekki til að fjárfesta og hönnuðum þannig okkar framtíð.”
Grímur telur að saga Bláa lónsins geti orðið fyrirmynd í ferðaþjónustunni – um það hvernig hægt sé að skapa mikil verðmæti án þess að ganga á náttúruna. Markmiðið sé að skapa sem mest verðmæti úr komu hvers einasta gests með því að bjóða hágæða þjónustu sem borgað er vel fyrir. Hann nefndi sem dæmi að á þessu ári væri búist við 20-30 prósent færri gestum í Bláa lónið en 2018 en vonir stæðu til að framlegðin af starfseminni yrði 20-30 prósentum meiri en þá.
Þetta væri það sem ætti að gera.
„Við verðum að taka umræðuna um aðgangsstýringu að vinsælustu ferðamannastöðum okkar – og ganga svo til verka. Tryggja um leið sjálfbæra uppbyggingu staðanna með hönnun í fyrirrúmi. – Við höfum séð fréttir frá Feneyjum. Við höfum séð fréttir frá Róm. Við höfum séð fréttir frá vinsælum ferðamannastöðum um allan heim þar sem troðningstúrismi og hömlulaus vöxtur er raunverulega að skemma fyrir upplifun gesta. Það er gengið á samfélagið – og þegar til kastanna kemur er verið að gera framlegð og ábata af greininni sem slíkri minni en ella væri. Við eigum að vera með opin augu gagnvart þessu og ég tel okkur í ferðaþjónustunni á Íslandi geta tekist á við þessi áhugaverðu verkefni.”
